Türk Çağdaş Sanatının
duayenlerinden Mehmet Güleryüz ile son dönem resimlerini, Arte Galeri’de
sergilenen desenlerini ve çağdaş sanatın seyrini konuştuk.
ÜMMÜHAN
KAZANÇ
Sayın Güleryüz,
geçtiğimiz günlerde Merkur Galeri’de “Bile Bile” serginiz gerçekleşti. Yine
figür odaklı ama insanı hayvanlar dünyası ile anlattığınız resimleriniz
ağırlıklıydı. Arte Galeri’de ise desenleriniz sergileniyor. Bu çalışmaların
oluşum süreci hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Sergilenen yapıtlara bakacak olursak, son iki yılın
işlerinden oluşuyor. Bu son iki yılda yaptığım, bu sergide olmayan birkaç yapıt
daha var -yani hem ebat olarak büyük, hem de bu sergiyi tamamlamaları açısından
önemliydi- fakat bunları biraz daha önce satıldığı için, sigorta bedelinin
yüksek istenmesi nedenleriyle sergide gösteremedik. Son yılların bir teamülü
var, olmazsa olmaz haline geldi. Bir tema etrafında ya da isimli sergiler
olması modası oluştu. Serginin isimli olması yani ‘şöyle bir tema olacak ve ben
ona göre resim yapacağım’ yaklaşımı benim için değil. Bir resmin akışı vardır.
Bir nehir gibi, birçok kollardan beslenişiyle, bundan doğan büyük akarsular
olabilir ama bunlar aynı kaynaktan çıktığı için bunlar arasındaki temel
dayanaklar çok fazla değişmiyor. Bunlardan bir tanesi düşünce olarak bu resmin
nedenleri, bu düşüncenin hemen üstünde ve büyük yükü üstünde taşıyan ise
biçimlendirme hali. Bunlar bir sürekliliğin sonuçları çıkan işler. Bu süreç
birbirine ekli, çok bağlı. Bunun böyle olmasını ben çok doğal buluyorum. Şu tür
haller aranmakla beraber -yeni dönemlere geçme, resmini değiştirme gibi- bunlar
bunun içinde var, oluyor ama bunların yapay zorlama hallerinden uzak durmaya
gayret ediyorum.
Bunu özgünlüğü koruma
hali olarak adlandırabilir miyiz?
Düşüncemin bünyesi ve kendi bünyem, bunlar müşterek. Hem karakterim, hem algılama süratim, bunun dayandığı düşünce alanları. Benim için kontrol ettiğim, gelişmesine özen gösterdiğim bu. Kırk yıldır, biçimle ilgili meselelerimdeki meraklarım ve sorularımın sürüyor olması çok önemli. Ben 60’lı yıllardan buyana figür resmi yaparım. Figür resmi bütün gelgitlere rağmen benim için önemini yitirmedi, gereksinimlerini yitirmedi. Ondan ürettiğim biçimler ve haller -ki ben bir hal (situation) resmi yapıyorum- situatianist yaklaşımla çok yakın ilgisi var. Bu politik bir tavır, bir varlık sorgulaması ve bu varlık sorgulamasının temel dayanağı sosyal politik yapı. Türkiye’nin özelliklerini -ki ben dünya üzerindeki yerimizi çok kritik, önemli bir nokta olarak görüyorum- bulunduğumuz alanı ve bu alana ait medeniyetin de, onun politik ve sosyal yapısının da çok karakteristik, dünyada ender bulunan bir coğrafik durum olduğunu düşünüyorum. Yani dünya haritasına baktığımız zaman en karakteristik siluetlerden biri Anadolu coğrafyasıdır. Karakteri de öyle, en şiddetli kritik edenlerden biriyim bu yapıyı. Öte yandan da ben bu halin önemini fark edenlerden biri olarak, bunun üzerine sorduğum sorular nedeniyle resmim dayanak buldu. Resmimin dayanağını oluşturan bütün bu sorular ve haller üzerine tetikte, dikkatte ve kayıt halinde devam etmekteyim. Yapım da etkiye açık bir yapıdır; hem etkilenirim hem etkileme savaşı veririm. Bir soru cevap ve bir sorgulama, yakasına yapışma hali ve bu halin karşınızdakinin de sizin yakanıza yapışmasına müsaade etme halidir. Dolayısıyla bunun bir dinamiği var. İşte bu dinamik benim resmimin kaynağı. 72 yaşındayım ama bu heyecan sürüyor ve meseleler sürüyor. Ve ben meseleleri geçmiş süreçte bakışımı kontrol edebilecek bir noktaya vardım. O zamanki hislerim doğru muydu? O zaman beni dürten ve beni hakikaten tavır almaya iten, benim resmimin hırçınlaşmasına sebep olan şeyler neydi?
Düşüncemin bünyesi ve kendi bünyem, bunlar müşterek. Hem karakterim, hem algılama süratim, bunun dayandığı düşünce alanları. Benim için kontrol ettiğim, gelişmesine özen gösterdiğim bu. Kırk yıldır, biçimle ilgili meselelerimdeki meraklarım ve sorularımın sürüyor olması çok önemli. Ben 60’lı yıllardan buyana figür resmi yaparım. Figür resmi bütün gelgitlere rağmen benim için önemini yitirmedi, gereksinimlerini yitirmedi. Ondan ürettiğim biçimler ve haller -ki ben bir hal (situation) resmi yapıyorum- situatianist yaklaşımla çok yakın ilgisi var. Bu politik bir tavır, bir varlık sorgulaması ve bu varlık sorgulamasının temel dayanağı sosyal politik yapı. Türkiye’nin özelliklerini -ki ben dünya üzerindeki yerimizi çok kritik, önemli bir nokta olarak görüyorum- bulunduğumuz alanı ve bu alana ait medeniyetin de, onun politik ve sosyal yapısının da çok karakteristik, dünyada ender bulunan bir coğrafik durum olduğunu düşünüyorum. Yani dünya haritasına baktığımız zaman en karakteristik siluetlerden biri Anadolu coğrafyasıdır. Karakteri de öyle, en şiddetli kritik edenlerden biriyim bu yapıyı. Öte yandan da ben bu halin önemini fark edenlerden biri olarak, bunun üzerine sorduğum sorular nedeniyle resmim dayanak buldu. Resmimin dayanağını oluşturan bütün bu sorular ve haller üzerine tetikte, dikkatte ve kayıt halinde devam etmekteyim. Yapım da etkiye açık bir yapıdır; hem etkilenirim hem etkileme savaşı veririm. Bir soru cevap ve bir sorgulama, yakasına yapışma hali ve bu halin karşınızdakinin de sizin yakanıza yapışmasına müsaade etme halidir. Dolayısıyla bunun bir dinamiği var. İşte bu dinamik benim resmimin kaynağı. 72 yaşındayım ama bu heyecan sürüyor ve meseleler sürüyor. Ve ben meseleleri geçmiş süreçte bakışımı kontrol edebilecek bir noktaya vardım. O zamanki hislerim doğru muydu? O zaman beni dürten ve beni hakikaten tavır almaya iten, benim resmimin hırçınlaşmasına sebep olan şeyler neydi?
Belki de bu sizin
tarzınızı yaratıyor.
Hırçını ben kendime söylüyorsam dışa vurucu etki anlamında
bir nedeni var. Benim öyle bir derdim yok. Ben aslında çok sükûn içinde biriyim
ama atılganım. Çok ters bir şey ama benim resmimin toplamına bakılırsa buradaki
sürekliliğin, yalnız onu da söyleyeyim klişe resmin sürekliliğinden
bahsetmiyorum veya onun dinginliğinden, onun kendinden emin, onun durmuş
oturmuş halinin tam tersinde bir şey. Ben her seferinde her resmi yeniden
kuruyorum, bozuyorum, bu açık. Hiçbir
zaman kazanımlarımın üzerinde durmak yanlısı olmadım ve bunun her zaman elden
kaçabilecek noktasının kenarında duruyorum. Bu benim kendi resmimi korumak
bağlamında bir şey. Bunun için de bir hali korumak da son derece zor.
Meselelerim basit. Basitliğin zorluğu kadar basit. Resmim net takip edilebilir;
metaforları, kurgusu, bütün gelişimi ve insanlığın düşünce odaklarıyla bağları…
Anlaşılması kolay. Tabi bilenler için. Makyaj yanı yok bu resmin. Ustura
kenarında oynuyor iş, desenci karakteri resmimin netliğini gösterir. Desendeki
berraklığı, açıklığı ve bu çizim dilinin sürekli irdeleniyor, yenileniyor
olması, kompoze edilişinden tutunda, çizginin ifade hallerindeki değişimler ve boyadaki
sürüşün buna katılışı, desende yakaladığım ve sorguladıklarımın hacimde,
kitlede, üç boyuttaki dönüşüm halleridir.
Tablolarınızda
kullandığınız karakteristik renklerinize son birkaç yıldır pembe ve tonları
eklendi. Birden sanki pembe bir dünya yaratmaya başladınız.
Bu ruh haliyle de ilgili. Denemediğiniz, uzak durduğunuz
belli renk armonileri vardır. Bir zaman gelir, siz birdenbire onun ihtiyacını
duyarsınız. ‘Aman şu renge hiç dokunmadım, şimdi böyle yapayım da bu resim
yenilensin’ meselesi değil. Aslında tümüyle ifadeyle ilgili bir şey ve buradaki
son resimlerde de aslında yapı çok büyük bir şekilde değişmiyor ama yapıya tek
yönlü bir yaklaşım yok, birçok yaklaşım var burada. Bu sergide birkaç yoldan
bedene yaklaşım var. Bir üslup beraberliği umurumda değil. Bu bundan kopuk, bu
bundan önce… Aldırmıyorum. Bunların her biri bana ait düşüncenin o resmi
gereksindirdiği haller ve onun kurgusunu aklımda nelere dayalı olduğu, onun öncelerini
de bulmak mümkün ama bunu birinin öbürüne yakınlığı falan, onu oluşturmak, hiç
derdim değil. Şimdi resim benim için hala çok çocuksu bir zevkle yaptığım bir
şey. Çocuklukta yaptığım resmin tadını hala duyuyorum. Onun içinde bunu bana
sağlayan hali bulduğumda, yani o oluştuğunda orada çıkan resim benim için doğru
resim. Ondan sonra nereye koyarlar, hakkında ne denir, taraftarı mı olur,
karşıtı mı olur hiç aldırmayan mı var, hiç umurumda değil. Hiçbir zamanda
umurumda olmadı ki, o yüzden başka, özgün resim yaptım.
Ama resimlerinizin
izlenmesini de istiyorsunuz değil mi?
Resmimin görülmesi için büyük gayretlere girmem. Bana sadece
taleplerle gelindi, ben kimsenin peşinden gitmedim. Önemli bir şey yaptığıma
değil, özel bir şey yaptığıma inanıyorum, saf resim yapıyorum.
Resmin ve ressamların dünyaları hakikaten girifttir ve bu
gözüktüğü gibi hallerden oluşmaz. Bütün sanat dalları için bu böyledir ve
günümüzde kendine ait alanların korunması çok önemli. Hayat gibi. Çünkü içinde
okunabilirlikler kadar ondan çok daha miktarda okunamayanlar var. Kişinin ne
düşündüğünü, günlük hayatında nelere, nasıl cevap verdiğini bilmediğiniz zaman,
o resmin nasıl oluştuğunu anlamanız mümkün değil. Seferlerimin ne zaman
olacağını, nereye gideceğini ben de bilmiyorum. Uçuyorsam istikamet
gidebildiğim kadar. İniyorsam ya benzinim bitiyor yahut da orayı beğeniyorum,
iniyorum ama öyle 9’da kalkıp 12’de şuraya varacağım, ertesi gün yine 9’da
kalkıp 12’de oraya varacağım, öyle bir sefer yapmıyorum. Benim havayollarım
böyle bir havayolu. Yaşam seyrimi ben de merak ediyorum. O yüzden hazırlıksız
yapılan bir resmin bittikten sonra ne olduğunu anlıyorum. Ama bu demek değil ki
şuur eksikliği. Hayır. Bunun o iç alanının hazırlıkları, neleri kaydetmiş
olduğum, nelerden etkilendiğim, nelerin hafızamın altında ve kültürümde,
bilgilerim bilgi hanemde birbirinin üstüne çıkıp, birbirinin üstüne merdiven
koyup çıkışa doğru hızla hareket edeceklerini bilmiyorum. O yüzden benim için
keyifli.
Sanat tarihi
açısından sanki yeni bir dönemin başlangıcındayız. İstanbul son yıllarda sanat
açısından bambaşka bir süreç yaşıyor. Bienaller, fuarlar, sergiler, çağdaş
müzayedeler hızlı bir şekilde devam ediyor. İleride sanat tarihçiler bu dönem
için ne yazacaklar sizce?
Bu sürecin tam adını koyacak birileri çıkacaktır ama bu
dönem Türkiye’nin aslen politik tarihi için de çok önemli. Türkiye bütün
dinamikleriyle her zaman gelişim içinde olan bir ülke. Son 10 yıllık bir döneme
bakarsak bir farkındalık, bir açıklık dönemi gibi gözüküyor. Açılım sloganını
bir talep gibi görüyorum. Yani açık, kımıldayan, demokrasiye doğru açılım yapan
bir toplum (mu?). Bünyesinde çokça da sorgulanacak oluşumlar var. Bütün bu
geçiş ve değişim süreçleri yağmaya açık süreçlerdir. Bu sürecin bir oldubitti,
bir yağma süreci olmasından endişeliyim.
Yani olumlu olduğu kadar olumsuz da mı?
Evet. Yani bir hareket, diyelim ki çok büyük bir toplumsal
coşkuyla bir kazancımız olsa, onun coşkusunun arasında yine yağmacılar
olacaktır, milli felaket de olsa yağmacılar olacaktır. Şimdi burada dinamik bir
kımıltı var, çok ciddi dinamikler devreye girdi. Dinamiği tetikleyen, dinamiği
kontrol eden güçler devreye girdi sanatta da. Gelecekte bu dönemin tarihi yazılacaksa
-bunlar o güçler tarafından kontrol edilmiş yazarlar, çizerler, tarihçiler de
olsa- bunun dışında kalacak ve gerçek tarihi yazacak olanlar da var olacak.
Batı bunu, bütün bu süreçlerin her birini yaşadı. Biz geç katılımdayız,
bunların ışığında hareket ediyoruz. Tabi bu bir tarihsel dönem, yani bir
hareket, bir köşe başı ama daha neler olacak, göreceğiz.
Mehmet Güleryüz ve
kuşağının tabloları kısa bir süre sonra 1 milyon doların üzerinde satılacak deniliyor.
Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?
Benim katiyen öyle bir derdim yok. Samimi, çok içtenlikle
katiyen umurumda değil, beni ilgilendiren şu; resmime doğru bakışı tercih
ederim. Hem döneme doğru bakış olacak, hem de bütün Türk resmine. Bakın hala
Türk sanat tarihi yazılmadı. Bugün Türk Sanat tarihini bozmaya yönelik çok
hızlı, çok tahrip eden, çok ciddi organize haller var. Zaten bir tane tarih
yazılmaz. Herkes kendi tarihini yazar. Bunun içinde nedenleriyle, doğru
kaynaklarla bağlayabileninki geçerli olacaktır. Neler vardı? Bu yaşamı, bu
halleri kim nasıl anladı, kim dünyayı nasıl anladı, kim hangi cüsseyle neyi
cevaplamaya kalktı? Olay budur, bundan bize bir şey kalır mı, kalmaz mı
bunlardır.
Sizin için özel
atölye kurslarınızın ayrı bir önemi var değil mi?
Resim öğrenimine, resmin eğitimine bakışım çok önem verdiğim
bir iştir ve de sarf ettiğim zamana hiçbir zaman acımam. Bir kazanç atölyesi
olmamıştır hiçbir zaman onlar. Eğitim kurumlarının çok dışında bir metot
önerdiğim için veriyorum bu kursları. Beş yıl akademi hocalığı, onun ardından
BİLSAK’da on beş yıl, son on yılda kendi atölyemde, bir ara Bilgi Üniversitesi
ve Bilkent Üniversitesi’nde, Yıldız Teknik’te iki yıl ders verdim. Sadece
eğitim yapan biri olarak bu yönümün ayrı tutulması gerekir. Ama hiçbir zaman
ressamlıktan başka bir unvanım olmadı.
Öğrencilerinizin
performanslarından memnun musunuz?
Memnun olmadığım kalmaz atölyede. Yeteneğin çok gizli de olabileceğine
inanıyorum. ‘Çubuk adam çizemem’ diyene resim yaptırırım. Herkese resim
yaptırırım ama resmi nasıl anladığımla ilgilidir o, çünkü şiir duygusu gibidir
resim. Yetenek çok derinde olabilir, yapılacak sondaj önemli. Sadece bir tek
şeyi sorarım: Çok seviyor musunuz? 10 kere falan sorarım, çok seviyorum diyen
biri, cefasına katlanacak demektir. İnsan beni çok ilgilendiriyor, resim de.
Resim yapan insanlar ise beni çok ilgilendiriyor.
Yazı Artam Global Art Dergisi’nin 6. Sayısında
yayınlanmıştır.